Door coronamaatregelen en gebrekkige steunverlening hebben zzp’ers in de culturele en creatieve sector onevenredige schade geleden. De Kunstenbond acht de Staat hiervoor aansprakelijk. Nadat de crisismaatregelen waren opgeheven spande de Kunstenbond samen met negen gedupeerde leden een rechtszaak aan tegen de Staat. Onder de vlag “De Kunst Klaagt Aan” eist de Kunstenbond compensatie voor de door haar leden geleden schade.
Hieronder praten we je bij over de meest interessante ontwikkelingen van de afgelopen tijd.
Waar staan we in het proces?
Het is een proces van lange adem. De rechtsgang is tot nu toe vooral een uitwisseling van procesafspraken en processtukken.
De Kunstenbond verstuurde in december 2022 de dagvaarding naar de landsadvocaat, waarmee het officieel een rechtszaak werd. Daar ging een afwijzing van de aansprakelijkstelling aan vooraf. Na enige momenten van uitstel, ontving de Kunstenbond in juni een zeer omvangrijke schriftelijke reactie op de dagvaarding.
De rechtbank heeft toen aangegeven dat het vanwege extreme drukte nog lang zou duren voordat er een zitting gepland kon worden. Maar daarmee kwam ook de vraag op of er direct een zitting in de rechtszaal zou moeten gaan plaatsvinden of dat het beter zou zijn om eerst nog een schriftelijke ronde te houden. Wij hebben een nieuwe schriftelijke ronde verzocht, omdat we dan voorafgaande aan de zitting al op bepaalde standpunten kunnen reageren en daarmee dichter tot de kern van de zaak komen. Dat betekent dat de advocaten van de Kunstenbond de afgelopen periode onze reactie hebben geschreven op de reactie van de landsadvocaat Pels Rijcken op onze dagvaarding. Ons antwoord is maart 2024 ingediend bij de rechtbank. Vervolgens zal de landsadvocaat daar dan weer op reageren.
Pas nadat deze fase van het uitwisselen van schriftelijke stukken van de advocaten is afgerond, komen alle partijen fysiek voor de rechter. De datum voor een zitting staat nog niet vast, dit hangt af van de planning van de rechtbank Den Haag.
Wat is er ondertussen nog meer gebeurd?
Corona-evaluaties zetten zaak kracht bij
In de nasleep van de pandemie heeft de Rijksoverheid veel evaluerend onderzoek gedaan naar het handelen van het kabinet in crisistijd, de besteding van noodsteun en de effecten daarvan op de economie en de maatschappij. Een aantal van deze onderzoeken is geheel of deels op het terrein van de rechtszaak van de Kunstenbond. In het algemeen kunnen we stellen dat de onderzoeksresultaten de stelling van onze dagvaarding dat zzp’ers in de culturele en creatieve sector onevenredig schade hebben geleden bevestigen en nog beter onderbouwen.
Drie interessante rapporten voor volgers van de rechtszaak De Kunst Klaagt Aan lichten we hieronder verder toe.
Evaluatie coronasteun cultuursector
In opdracht van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap
Het ministerie van OCW heeft de besteding van noodsteun in de culturele en creatieve sector laten evalueren door een samenwerkingsverband van drie onderzoeksbureaus. De onderzoekers hebben de doelstellingen van de steunpakketten afgewogen tegen de (neven-)effecten en trekken hier een aantal lessen die uit. Het rapport onderschrijft de effecten die de Kunstenbond ook in de dagvaarding heeft verwerkt.
Zo concludeert men: “het doel dat makers hun inkomen (deels) konden behouden en vak konden blijven beoefenen is beperkt behaald.” En “Trickle down heeft maar beperkt gewerkt.” Daarnaast concluderen de onderzoekers dat niet iedereen in de sector in dezelfde mate is gesteund. Ook kwamen makers niet altijd in aanmerking voor generieke steun.
Ongelijk getroffen en ongelijk gesteund 2
Boekmanstichting
Net als de eerste editie van Ongelijk getroffen, ongelijk gesteund, vernoemd naar de positie van culturele zzp’ers in coronatijd, brengt ook dit vervolgonderzoek de schade door corona in beeld voor organisaties en werkenden in de sector. Deel 1 ging over maart t/m december 2020, met deel 2 is het jaar 2021 in beeld gebracht. De effecten van corona worden uitgewerkt in verschillende deelsectoren waardoor verschillen tussen bijvoorbeeld poppodia en theatergezelschappen zichtbaar worden en de verschillen tussen grotere en kleinere instellingen. Er wordt ook een apart hoofdstuk gewijd aan zzp’ers.
De concluderende titel van het rapport blijft ook in deel 2 ferm overeind staan: zzp’ers zijn meer getroffen en minder gesteund.
“De zzp’ers in de culturele en creatieve sector hebben – op enkele uitzonderingen na bij vooral kleine en middelkleine organisaties – weinig geprofiteerd van de generieke en specifieke steunmaatregelen”(…) “De verschillende steunmaatregelen hebben de teruggang van werkgelegenheid van zzp’ers niet kunnen voorkomen.”
Economische analyse van de Tozo-regeling
Centraal Planbureau in opdracht van het Ministerie Sociale Zaken en Werkgelegenheid
Het Centraal Planbureau (CPB) heeft de Tijdelijke overbrugging zelfstandig ondernemers (Tozo) onder de loep genomen. De Tozo was een uitkering die inkomen van zzp’ers aanvulde tot bijstandsniveau. De sectoren horeca, cultuur, recreatie, verhuur en vervoer en opslag werden het hardst geraakt door de coronapandemie, de coronamaatregelen en de resulterende vraaguitval. In deze sectoren is het aandeel zelfstandigen dat Tozo ontving het hoogst. In coronatijd werden de voorwaarden om aan de Tozo-eis te voldoen meermaals aangescherpt met onder meer een partnertoets. Aan het begin van de coronacrisis ontvingen 260 duizend huishoudens Tozo, ongeveer 18% van alle huishoudens met ten minste één zelfstandige. Mede door de introductie van de partnerinkomenstoets daalde dat naar 5%
De Kunstenbond heeft van meet af aan aangekaart dat vanwege de sectorspecifieke kenmerken en -beperkingen de generieke Tozo voor zzp’ers in de culturele en creatieve sector in toenemende mate de plank missloeg.
Parlementaire enquête corona
De nieuwe Tweede Kamer besloot half december unaniem dat er alsnog een parlementaire enquête corona komt. De commissie is in januari 2024 geïnstalleerd en bestaat uit de Kamerleden: Peter Smitskam (PVV), Anita Pijpelink (GroenLinks/PvdA), Daan de Kort (VVD), Rosanne Hertzberger (NSC), Claudia van Zanten (BBB) en Pepijn van Houwelingen (FVD). De commissie bespreekt eerst het onderzoeksvoorstel van de Tijdelijke commissie Corona van mei 2023 en kijkt of er behoefte is om het eventueel aan te scherpen of aan te passen.
Meer over de parlementaire enquête corona lees je hier.
Uitspraak rechtszaak Werkvereniging
In januari 2024 werd de Werkvereniging in het ongelijk gesteld in hun rechtszaak tegen de Staat over ongelijke behandeling tussen zzp’ers en werknemers in coronatijd. Hun stellingname was algemener dan de zaak van Kunstenbond en gericht op het verschil tussen steun aan werknemers en aan zzp’ers.
De rechter concludeert in de zaak van de Werkvereniging dat ’de positie van zzp’ers ook voor de coronacrisis niet gelijk was aan die van werknemers’. Daarom mocht de Staat ook ongelijke steunmaatregelen bieden.
De Kunst Klaagt Aan zoomt meer precies in op de positie van zzp’ers in de culturele sector tijdens de pandemie. We willen aantonen dat de zzp’ers die de Kunstenbond vertegenwoordigt enerzijds onevenredig hard zijn geraakt door de algemene en sectorspecifieke beperkingen en anderzijds – en vooral – onevenredig (en onvoldoende) zijn gecompenseerd als gevolg van tekortkomingen in sectorspecifieke steunpakketten en de generieke noodsteun.
Geheugen opfrissen?
Als jij een van de gelukkigen bent voor wie corona een ver verleden lijkt, als je benieuwd bent naar de verhalen van de mede-eisers, of als je geheugen even opgefrist moet worden.
Een dvd’tje hebben we niet voor je, maar bij deze wel wat online kijk- lees- en luistertips:
- Het item van Nieuwsuur, waarin verschillende mede-eisers en Kunstenbonddirecteur Ronald Gijsbertsen de zaak verder toelichten, is hier online terug te zien.
- In dit artikel gaat de Volkskrant dieper in op de zaak en komen twee mede-eisers aan het woord.
- Ook in onze eigen Kunst&bondcast #9 komen verschillende gedupeerde zzp’ers aan het woord.
5 redenen om lid te worden
1.Hoe groter, hoe meer impact
In je eentje krijg je weinig voor elkaar. Maar samen kunnen we ons hard maken voor een sterkere creatieve sector. Met een eerlijk inkomen voor alle werkenden, zzp en loondienst.
2.Samen behartigen we je belang beter
We praten met werkgevers, opdrachtgevers en overheden over structurele oplossingen, lokaal en in de politiek. Zo komen we na een lobby van jaren eindelijk dichterbij minimumtarieven voor zzp’ers.
3.We zorgen voor collectieve afspraken
Goede collectieve afspraken zijn, zeker als je in de culturele en creatieve sector werkt. Dat is elke keer weer maatwerk: voor een danser is een omscholingsregeling belangrijk, voor een muzikant een instrumentenverzekering. We sluiten collectieve arbeidsovereenkomsten met werkgevers.
4.We bieden je JURIDISCHE HULP als dat nodig is
Maakt iemand inbreuk op je auteursrecht? Ben je in een arbeidsconflict terechtgekomen? We hebben juristen in dienst die gespecialiseerd zijn in alle juridische aspecten van het creatieve vak. Zij begeleiden je met raad en daad, zodat je er niet alleen voor staat.
5.We geven je antwoord op al je vragen
Soms loop je tegen vragen aan waar je het antwoord niet meteen op weet. Wij helpen je op weg met praktische tools, een juridische helpdesk en een ploeg door de wol geverfde belangenbehartigers en juristen die met je meedenken.