Het tv-programma De Nieuwe Vermeer heb ik met veel interesse gevolgd. Zowel lui op de bank als kritisch vanachter mijn bureau, want de Kunstenbond maakt zich al jaren hard voor de eerlijke betaling van kunstenaars die meedoen aan dit soort programma’s. Voor wie het heeft gemist: in De Nieuwe Vermeer maken kunstenaars en creatievelingen een van de zes verdwenen schilderijen na van Johannes Vermeer of geven zij hieraan hun eigen interpretatie. Per uitzending is er een winnaar.
Over het programma is nogal wat ophef ontstaan. Zo kregen de hoofdrolspelers geen vergoeding voor hun bijdrage en moesten zij hun rechten op het kunstwerk grotendeels wegtekenen. In de deelnameovereenkomst geven de deelnemers de omroep en de producent het “onvoorwaardelijke, onbeperkte en eeuwigdurende” recht het kunstwerk in het kader van het programma te gebruiken. Dit op welke wijze dan ook en inclusief nieuwe en toekomstige gebruiksvormen.
De deelnemers moesten ook afstand doen van hun recht op naamsvermelding en de omroep hield zich hier helaas keurig aan
Je zou denken dat deze geweldige mogelijkheden tot publicatie van de kunstwerken de – meestal professionele – deelnemers mooi ten goede kon komen. Ruim een miljoen mensen bekeken het programma en dan is de daarbij komende naamsbekendheid veel waard. Hiermee kon er door de kunstenaars tenminste nog iets uit het programma worden gehaald.
Niets was minder waar. De deelnemers moesten ook afstand doen van hun recht op naamsvermelding en de omroep hield zich hier helaas keurig aan. Zelfs de winnaars werden alleen bij hun voornaam genoemd (“Maria uit Delft”). Landelijke bekendheid bleef daarom uit.
Och, wat had ik de deelnemers graag vooraf geadviseerd. Naamsvermelding is een recht! Het komt voort uit de ideële wens om de persoonlijke band tussen de maker en zijn werk te beschermen en staat in de auteurswet.
In principe kun je op naamsvermelding gewoon aanspraak maken. Denk aan een bordje met je naam bij je werk en de vermelding van je naam bij een foto ervan. Het verzoek om je naam te vermelden is in die gevallen vaak volkomen terecht. Sterker nog, je kunt zelfs aangeven hoe je wilt worden vermeld. Alleen daar waar naamsvermelding ongebruikelijk is, of een te zware last voor degene die het werk openbaar maakt, hoeft dit niet worden gedaan. Bijvoorbeeld bij het ontwerp van de verpakking van een reep chocola.
Sputteren loont de moeite
Anders dan je auteursrechten, kan het recht op naamsvermelding niet aan iemand anders worden overgedragen. Wel kun je er afstand van doen, zoals in het contract over De Nieuwe Vermeer. Vaak valt die afstand niet eens zo erg op. In de meeste contracten staat namelijk niet dat je afstand doet van het recht op naamsvermelding, maar van je rechten zoals genoemd in artikel 25 lid 1 onder a, b en c Auteurswet. Wie zegt dat nou wat?
Mij zegt het toevallig heel veel. Wat mij daarbij opvalt, is dat afstand van naamsvermelding voor de opdrachtgever vaak helemaal niet nodig is om het werk te kunnen gebruiken. Hetzelfde geldt voor een rechtenoverdracht of uitgebreide licentie. Dergelijke afspraken staan vaak gemakshalve of uit gewoonte in een contract. Mede daarom loont sputteren de moeite. En als je dat doet met de juiste argumenten, straalt je professionaliteit vaak nog positief op je af ook.
Het is dus niet alleen bij De Nieuwe Vermeer dat dit soort afspraken het uitgangspunt zijn. Ook bij ontwerpwedstrijden en festivals komt het vaak voor. Laat je vooraf goed adviseren over de afspraken die je maakt. Nu kreeg ik de contracten pas achteraf onder ogen en kon ik weinig meer doen. Want helaas, afspraak is echt heel vaak afspraak.
