Intellectuele Eigendomsrechten bij AI-gegenereerde Kunst
Het gebruik van AI-tools door kunstenaars zal in veel gevallen vragen opwerpen die over Auteursrechten gaan. In het geval van muziek komen daar ook naburige rechten bij kijken. Soms claimt de AI-producent die zelf of dat nou terecht is of niet. Vaak is dat echter helemaal niet duidelijk. Het is essentieel dat je als kunstenaar weet of je die rechten bezit of kan claimen. Om te exploiteren moet je die rechten namelijk in veel gevallen kunnen overdragen of exclusief in licentie geven. Als je die rechten niet bezit dan gaat dat niet. Dit geldt in principe voor alle kunstvormen.
Theoretisch kun je die informatie in de gebruiksvoorwaarden en/of gebruiksrichtlijnen op de officiële website van de AI-tool vinden. Veelal is dat echter door de grote hoeveelheid Engelse tekst volstrekt onduidelijk. Vaak ook blijft die vraag in het midden. Er wordt alleen omschreven wat je wel en niet mag doen met de tool. Niet in de laatste plaats omdat het in veel rechtssystemen nog helemaal niet duidelijk is hoe dat zit met de rechten. Het is dus zaak zoveel mogelijk duidelijkheid over het rechtenverhaal te krijgen voordat je een tool gaat gebruiken.
Bescherming van Auteursrechten
Om naar Nederlands recht voor auteursrechtelijke bescherming in aanmerking te komen dient het kunstwerk authentiek te zijn en de waarneembare indruk te wekken een product van menselijke creativiteit te zijn. Dat laatste hoeft niet te worden bewezen. Je bent vooralsnog ook niet verplicht om aan te geven dat je gebruik hebt gemaakt van AI-technologie. Vooralsnog, omdat er stemmen opgaan om in navolging van wetenschappers, kunstenaars ook te verplichten hun methode en werkwijze vast te leggen. Voorlopig is dat echter niet aan de orde.
Boekhouding van het scheppingsproces
Het is dus van belang dat het om mensenwerk gaat. Als het door een aap of volledig door software is gecreëerd ontstaat er namelijk geen auteursrecht. Alhoewel je niet verplicht bent om AI gebruik aan te geven is het toch aan te raden om een volledige ‘boekhouding’ van het scheppingsproces bij te houden en te archiveren. Dit inclusief alle gegenereerde resultaten en gebruikte prompts. Zo kun je in ieder geval achteraf aantonen, mocht dat nodig zijn, dat er voldoende ‘mensenwerk’ bij aan te pas is gekomen.
Er is nog een reden om een boekhouding bij te houden. Namelijk voor het geval een andere gebruiker van dezelfde AI-Tool eenzelfde soort resultaat heeft gegenereerd. Als die claimt dat jouw werk een nabootsing is van de zijne ligt de bewijslast bij de gestelde nabootser. Jij dus. Als je kunt aantonen dat je via een andere weg tot jouw resultaat bent gekomen kan er geen spraken van nabootsing zijn.
Nabewerking met software
Een bekend voorbeeld van creëren met behulp van software is een ouderwets genomen foto die nabewerkt wordt met Photoshop. Zolang het louter om nabewerking gaat is er geen vuiltje aan de lucht. Het is zelfs zo dat auteursrecht kan ontstaan als je een volledige AI-schepping daarmee bewerkt. Het gevaar loert echter op een andere plaats. Dit soort nabewerkingssoftware beschikt tegenwoordig namelijk ook over een uitgebreid AI-arsenaal. Hierdoor kun je als maker in de gevarenzone terecht komen; in ieder geval wat onderdelen van je creatie betreft.
Inbreuk op auteursrecht bij AI Gebruik
De eerste vorm van inbreuk heeft te maken met de manier waarop AI Tools voor kunstenaars worden getraind. Meestal wordt dat gedaan met een enorme hoeveelheid van het internet geplukte kunstwerken zoals teksten, afbeeldingen en geluid. Omdat de makers van die werken nooit toestemming hebben gegeven om die voor dat doel te mogen downloaden en te gebruiken is het de vraag of dat wel rechtmatig is. Als dat niet zo is dan is het gebruik van zo’n tool ook onrechtmatig.
Wereldwijd lopen er al verschillende rechtszaken in dit verband. Waarschijnlijk zal de uitkomst daarvan in de VS zijn dat dit is toegestaan op grond van ‘Fair Use’. In de EU bestaat dat rechtsbeginsel niet. Maar het wordt het in feite al toegestaan onder een uitzonderingsregel. In Nederland is dat art. 15o lid 1 van de auteurswet. Daarin is overigens ook opgenomen dat een auteursrechthebbende trainingsgebruik kan verbieden. Ook daardoor bestaat de kans dat je inbreuk pleegt door inzet van AI Tools die op deze manier getraind zijn.
Toevallige nabootsing
Een andere vorm van inbreuk is een consequentie van bovengenoemde manier van trainen. Het kan gebeuren dat een onderdeel van het AI-resultaat erg lijkt op een auteursrechtelijk beschermd werk. Dit kan bijvoorbeeld een gedeelte uit een tekst, afbeelding of muziek zijn die onderdeel uitmaakte van de dataset waarmee getraind werd. Deze vorm van inbreuk is ook al voorgekomen. Je kunt dit wat tekst en afbeeldingen betreft controleren door deze online te zoeken met een zoekmachine als Google. Voor muziek zou je een app als Shazam kunnen gebruiken. Krijg je een (bijna) identiek zoekresultaat dan is het zaak op je hoede te zijn. Je kunt dan waarschijnlijk beter afzien van gebruik.
Stijlinbreuk
Als je met een zoekmachine op afbeeldingen gaat zoeken, zul je veel zoekresultaten vinden in dezelfde stijl. Raak niet gelijk in paniek want een stijl is niet beschermd. Dit levert dus nog geen inbreuk op. Het is in zo’n geval wel belangrijk om te controleren of je geen auteursrechtelijk beschermde onderdelen met de AI-Tool hebt gegenereerd. Dat kan namelijk wel inbreuk opleveren.
Gebruiksvoorwaarden van AI-tools voor kunstenaars
Gebruiksvoorwaarden dienen vooral om de inkomensstromen van de exploitanten van AI-tools veilig te stellen. Met een gratis of goedkoop abonnement mag je meestal niet zo veel. Vaak is alleen gebruik in de privésfeer toegestaan. Hoe duurder het abonnement, hoe meer je mag doen met de uitkomst van een AI-productie. Een waarschuwing is hier wel op zijn plaats. Bij veel AI-tools kun je weliswaar een abonnement nemen waarmee commercieel gebruik is toegestaan maar je krijgt daarmee niet automatisch ook het auteursrecht. De toestemming geldt meestal alleen voor het gebruik van de tool en de digitale files. De output mag je wel commercieel gebruiken, maar valt in veel gevallen in het publiek domein, waarover hieronder meer. Daarvan kun je geen rechten claimen en dus ook niet overdragen of exclusief uitlicenseren, en daar gaat het nu juist om!
Publiek Domein: Impact op Kunstenaarsrechten
Werken in het publieke domein hebben geen auteursrechten. Dit is o.a. het geval als de rechten zijn verlopen of wanneer werken bewust zijn vrijgegeven onder bepaalde licenties. Bekend voorbeeld is de Creative Commons Zero (CC0) licentie. Het gebruik van zulke werken is vrij. Toestemming van en betaling aan de oorspronkelijke maker is niet nodig. In principe kun je van zo’n rechtenvrij werk je eigen bewerking maken waarop je auteursrecht kan claimen. Maar pas op! Dit kan ook tegen je werken. Er zijn namelijk nogal wat AI-tools, met name op Discord, waar de output van de tool in het public domein valt als die zichtbaar is voor het publiek. Dus ook als je een eigen foto met jouw auteursrecht upload om te bewerken.
Zekerheid en toekomst
De meeste zekerheid wat betreft de rechten heb je als je direct van de rechthebbenden een licentie krijgt. Er lopen in dat verband inmiddels try-outs, zoals de Getty AI-Generator of de samenwerking van de artieste Grimes en Createsafe met TuneCore. Zo kun je als maker op legale wijze gebruik maken van door AI gegenereerde beelden of geluid.
In het geval van Grimes mag je haar stemgeluid gebruiken voor je eigen geluidsproduktie. Als de zangeres akkoord gaat met het eindproduct dan mag je die exploiteren waarbij de helft van de inkomsten naar de oorspronkelijke artieste gaat.
Ook op Youtube lopen er nu van dit soort experimenten. Universal en Warner zijn al een tijdje in onderhandeling met Google over het uitlicenseren van bekende melodieën en stemgeluiden via AI-tools. Het gaat hier weliswaar alleen nog maar om pilotprojecten. Toch zijn dit zeer waarschijnlijk de verdienmodellen van de toekomst die ook voor minder bekende kunstenaars lucratief kunnen zijn.
Samenvatting
AI-technologieën hebben de manier waarop kunst wordt gemaakt nu al drastisch veranderd. Daarbij hebben ze nieuwe uitdagingen gecreëerd met betrekking tot auteursrechten en andere intellectuele eigendomsrechten. Wanneer je AI-tools voor kunstenaars inzet moet je je daarvan bewust zijn en van de risico’s die dat met zich meebrengt. Knoop daarom het volgende in je oren:
- Het werken met AI garandeert lang niet altijd het verkrijgen van exclusieve exploitatierechten.
- Weet wat het publieke domein inhoudt en hoe dat voor en tegen je kan werken.
- Onderzoek de gebruiksvoorwaarden van een AI Tool die je gebruikt grondig. Raadpleeg daarvoor onder andere de website van die tool. Soms kun je die voorwaarden ook in de tool zelf vinden of op platformen zoals Discord waarop je de tool gebruikt.
- Het gevaar dat je inbreuk maakt op de rechten van anderen ligt altijd op de loer. Bijvoorbeeld als in de toekomst blijkt dat de Tool die je gebruik hebt zelf inbreuk heeft gepleegd door onrechtmatig gebruik van trainingsmateriaal. Dit kan ook het geval zijn als de Tool zelf weliswaar op rechtmatige wijze is getraind maar toch onbedoeld (deels) auteursrechtelijk beschermde resultaten heeft gegenereerd.
- Je doet er verstandig aan een ‘boekhouding’ van het scheppingsproces bij te houden en te archiveren,
- Check het resultaat van je werk op eventuele inbreuk via zoekmachines als Google en apps als Shazam.
- Als je 100% aan de veilige kant wilt staan kun je beter een licentie aanvragen via bijvoorbeeld de Getty AI-Generator of Grimes en Createsafe met TuneCore.
- Win juridisch advies in over hoe je rechten te beschermen en of je je werk kun overdragen of in licentie kunt geven. Leden van de Kunstenbond kunnen daarvoor bij de juridische afdeling van de Kunstenbond terecht.