Veel culturele instituten zeggen te streven naar een veiligere en inclusievere werkvloer. Kunstvakopleidingen zijn hierop geen uitzondering. Wat is het – op papier nobele – streven van instellingen waard?
De afgelopen jaren kwam een aantal instellingen en kunstvakopleidingen in opspraak vanwege misstanden, gebrek aan inclusie, machtsmisbruik, oneerlijke arbeidsvoorwaarden, discriminatie, pestgedrag, ga zo maar door. Misstanden zijn een structureel en sectorbreed probleem, maar op vakopleidingen wel extra schrijnend, want de nieuwe generatie professionals leert hier wat de norm is.
Kunstenbond wil dat eerlijke kansen, eerlijke behandeling en eerlijke betaling de norm zijn. Maar we lopen tegen hardnekkige en vastgeroeste patronen aan. Hoe doorbreken we deze structurele minachting van de ander? Hoe zorgen we ervoor dat creatieve professionals voor zichzelf opkomen?
Er verschenen onlangs twee opzienbarende artikelen met medewerking van Kunstenbondleden en medewerkers.
Het artikel op Metropolis M, magazine voor hedendaagse kunst, focust op de situatie binnen kunstacademies. Tekenend van dit stuk is dat de schrijvers van deze opinie anoniem zijn, op Peter van den Bunder, belangenbehartiger beeldend kunst en zzp van de Kunstenbond, na.
Het artikel van Sara Bouter voor Follow the Money, platform voor onderzoeksjournalistiek, zoomt in op de organisatie rondom fotovakschool en Amsterdam filmschool.* Karin Boelhouwer, belangenbehartiger kunsteducatie van de Kunstenbond, komt uitgebreid aan het woord over de arbeidspositie van de docenten die daar werkzaam zijn.
* Leden van de Kunstenbond krijgen het artikel op Follow the Money- zonder paywall – per mail toegestuurd, een kerstcadeau van FTM.
In beide artikelen wordt de positie van docenten aan kunstopleidingen aan de kaak gesteld. In beide artikelen staan schokkende bevindingen die, gek genoeg, voor ingewijden bijna normaal voelen. Oneerlijke behandeling van werkenden wordt op verschillende gebieden aangekaart. Schijnzelfstandigheid, lage tarieven, onredelijk weinig declarabele uren, slechte arbeidsvoorwaarden, ontransparante selectiecriteria en -procedures, vastgeroeste omgangsvormen, voor jou tien anderen. Als je werkt in de culturele en creatieve sector dan doe je het er maar mee. Dit zijn alledaagse voorbeelden die voor de hele culturele sector gelden. Structurele onderbetaling en slechte arbeidsvoorwaarden zijn een groot sectorbreed probleem.
De structurele onderwaardering is geïnternaliseerd bij de mensen die erin werkzaam zijn. De keuzes die door werk- en opdrachtgevers onder de vlag van ‘streven naar een veilige en diverse werkvloer’ worden gemaakt zijn niet afdoende. Het probleem is hardnekkig.
Uitspreken is ontzettend belangrijk
Verandering begint bij het uitspreken van een probleem. Vanuit een groter perspectief bekeken loont uitspreken absoluut. Door je uit te spreken stel je je solidair op. Of het nou om een misstand gaat die jou direct raakt, of iets dat je ziet gebeuren. Je kunt er niet vanuit gaan dat men het wel weet. Patronen zijn vastgeroest en vaak onzichtbaar voor hen die er midden in zitten. Bewegingen als Black Lives Matter en MeToo slagen er in om misstanden aan te kaarten. Maar er is een grotere beweging nodig om institutioneel gedrag te veranderen, met verhalen van binnenuit.
In verschillende hoeken van de sector staan mensen op om hun verhaal te doen. Het is ontzettend belangrijk dat dit gebeurt. Afgelopen jaar verscheen bij Theaterkrant een open brief namens meer dan 600 kunstprofessionals met als titel: wij zien jullie witte kunst en cultuursector. In deze brief wordt het probleem van gebrekkige inclusie in de sector aangekaart. NRC publiceerde een schokkend artikel over een succesvol beeldend kunstenaar die veelvuldig is beschuldigd van seksueel, fysiek en psychisch geweld, meestal door jongere collega’s, zonder dat het zijn carrière strobreed in de weg legde. Vorig jaar barstte in de dancescene een discussie los over structureel seksisme, wat DJ Broadcast scherp analyseerde.
Zij die op durven staan en zich uitspreken zijn onze helden. Hoe meer van dit soort verhalen boven komen drijven, hoe concreter de confrontatie is voor degenen die er echt iets aan kunnen veranderen. Er is nu op institutioneel niveau te weinig beweging, de echte hardnekkige patronen worden in gang gehouden tot er iets geforceerd wordt en plek komt voor een nieuwe garde.
Angst voor repercussies, wat kan de Kunstenbond voor je doen?
Diegenen die de onderwaardering zat zijn en zich uitspreken naar opdrachtgever, collega’s of zelfs aan de organisatie verbonden vertrouwenspersonen, worden zelden om hun assertiviteit geprezen. In tegendeel, door je uit te spreken riskeer je je functie en zelfs je hele loopbaan. De keuze om dit anoniem te doen en bij een onafhankelijke partij ligt voor de hand.
Met misstanden kun je, als je lid bent, altijd terecht bij de Kunstenbond. Als wij weten wat er speelt dan kunnen we er vaak ook iets aan doen. Zeker als het gaat om zaken die op juridische grond niet door de beugel kunnen. Neem bijvoorbeeld de rechtszaak rondom schijnzelfstandigheid die we aanspanden tegen de Nationale Opera.
Twijfel je welke stappen jij kunt nemen? Neem dan contact op met onze juridische helpdesk. Wij behandelen jouw probleem in vertrouwen. Maar we weten ook dat de druk van een juridische procedure echt verschil kan maken, maar ondernemen geen stappen richting jouw opdrachtgever zonder dat jij daar toestemming voor geeft.