Foto van Anoeks website
Anoek Nuyens is theatermaker en schrijver. Ze werd uitgenodigd om de Tweede Kamer bij te praten over de positie van de kunstenaar op de arbeidsmarkt. We publiceren haar brief aan de Kamer, een openhartig stuk dat de vinger op de zere plek legt.
Wachten totdat er iets binnenkomt
Belangwekkend onderwerp, dacht ik toen ik de uitnodiging ontving om iets te komen vertellen in de Tweede Kamer over de arbeidsomstandigheden van theatermakers. Maar tegelijkertijd ook een onderwerp waar je het nauwelijks over hebt met collega’s.
Niemand loopt met slechte arbeidsomstandigheden te koop, want zo legde een acteur me laatst uit, het frame van ‘acteur die weinig verdient’ kan desastreuze gevolgen hebben voor je carrière. Dus doen we allemaal aan de voorkant alsof het goed met ons gaat. Maar aan de achterkant zijn er zorgwekkende ontwikkelingen aan de gang.
We doen aan de voorkant allemaal alsof het goed met ons gaat. ~ Anoek
Ik heb collega’s die al vijftien jaar afgestudeerd zijn, maar nog steeds op kamers wonen omdat ze de huur voor een eigen huis niet kunnen betalen. Ik heb collega’s die niet eens een huis hebben en noodgedwongen illegaal in hun studio wonen. Ik heb vrienden die achter in de dertig zijn, maar soms geen geld meer hebben en dan, net als in je studententijd, moeten wachten tot er weer iets binnenkomt voordat ze kunnen afspreken.
Geslaagde kunstenaars met een ongeslaagd loon
En nu denkt u misschien: heel vervelend, maar dat hoort erbij. Het waardeloze dat van het waardevolle wordt gescheiden. Niet iedereen kan even succesvol zijn. Maar het interessante is dat de collega’s waar ik het over heb juist wel succesvol zijn en het, zogezegd, ‘gehaald’ hebben. Zij spelen in onze schouwburgen, winnen prijzen, staan op internationale lijstjes van ‘Nederlandse talenten’, musiceren voor Gouden Kalf-winnende films. Het zijn geslaagde kunstenaars, met een ongeslaagd loon. En deze vreemde paradoxale situatie, is de norm aan het worden in de theatersector. Dit geldt met name voor freelance theatermakers en toneelspelers.
Interessant is dat de collega’s waar ik het over heb juist wel succesvol zijn. Ze spelen in onze schouwburgen, winnen prijzen. ~ Anoek
Ik dacht zelf dat ik het, met een gemiddelde omzet van 30 000 euro bruto per jaar, als zzp-er in de kunstwereld, best aardig deed. Tot ik voor deze gelegenheid eens beter ging kijken wat ik nu eigenlijk precies per uur verdien. Ik krijg voor een voorstelling die ik, en even voor de goede orde niet in de achtertuin van mijn oom speel, maar gewoon in schouwburgen en vlakkevloertheaters in Nederland en België, 203 euro bruto per speelbeurt betaald.
Om u een beeld te geven: als je een voorstelling speelt, begin je daar de avond van tevoren eigenlijk al mee. Je drinkt niet, gaat op tijd naar bed, je wast en strijkt je kostuum, je pakt een tas in. De volgende ochtend neem je vaak de tijd om je tekst door te nemen, nog een scène te oefenen, dan reis je naar het theater, check je het decor met de techniek, help je een handje mee, maak je een praatje met de directeur, soms doe je nog een inleiding met publiek, dan warm je op, speel je. Soms nog een nagesprek. Vaak verlaat je als een van de laatste het theater. En als je niet in je eigen stad speelt, dan moet je nog terug naar huis. En met een beetje pech ben je rond 02.00 thuis. En door de adrenaline kan je vaak niet meteen slapen, dus slaap je nog later en de volgende dag word je moe wakker en probeer je een beetje uit te slapen, waardoor je de uren in die ochtend eigenlijk ook niet echt kan gebruiken voor ander werk.
U begrijpt: pensioen of arbeidsongeschiktheidsverzekering, dat heb ik natuurlijk niet. ~ Anoek
Al met al ben ik zo’n tien uur per voorstelling aan het werk, exclusief reistijd, om voor 203 euro te spelen. Van dat brutobedrag gaat natuurlijk nog wat af: verplichte bijdrage zorgverzekeringswet, een premie voor mijn aov, pensioen. En als je dat allemaal er van aftrekt verdien ik al met al ongeveer 13,50 per uur. Dat is 1 euro meer dan ik met mijn bijbaantje in de Thuiszorg verdiende toen ik nog studeerde. Toen ik nog geen Universitaire diploma’s had. Toen ik nog niet met grote regisseurs had gewerkt in binnen- en buitenland. Toen ik nog geen prijs had gewonnen. U begrijpt: pensioen of arbeidsongeschiktheidsverzekering: dat heb ik natuurlijk niet. Dat is veel te kostbaar voor mij. Ik gebruik alles om nu een aangenaam leven te leiden. En dat heb ik ook. Maar met het oog op mijn toekomst is het uiteraard niet duurzaam.
Hoelang nog?
Mijn statement zou dus kunnen zijn: verplicht schouwburgen en instellingen om kunstenaars beter te betalen, zodat ik als zzp-er wel een pensioen kan opbouwen of die aov kan afsluiten. Maar was het maar zo simpel. Want instellingen steken echt niet alles in hun eigen zak. Die
zitten ook klem. Doordat prestatie-eisen in combinatie met hun budget ze niet in staat stelt goed werkgeverschap mogelijk te maken.
Hoe ga ik dat doen als ik ouder word, een kind krijg, of rsi? ~ Anoek
En begrijp me niet verkeerd. Ik houd ongelooflijk veel van hard werken. Niets zo heerlijk om het zweet onder je oksels te voelen klotsen of om de weken voor een première keihard te repeteren om een voorstelling neer te zetten waar je alles voor hebt gegeven. Maar ik vraag me weleens af hoelang nog. Hoe ga ik dat doen als ik ouder word, een kind krijg, of rsi omdat ik veel te vaak en te lang achter mijn laptop zit.
De arbeidswet uit 1889 ben ik eigenlijk constant aan het schenden. En dat voelt ergens raar. Juist omdat die wet, in de loop der jaren, de afgelopen eeuw, door verschillende Kamerleden met zoveel liefde en toewijding verder is aangevuld en uitgewerkt. Ik vind dat dat iets is om trots op te zijn.
Vogelvrij
Ik zou daarom van u willen vragen om, in de traditie van jullie voorgangers, met een voorstel te komen om deze steeds groter groeiende groep freelance kunstenaars, zonder pensioen en verzekering, terug een plek in dat sociale stelsel te geven. Ik voel me nu een soort cowboy die op zijn paard ronddwaalt en door toevallige wetgeving en omstandigheden vogelvrij en los van het systeem opereert.
Ik voel me nu een soort cowboy die vogelvrij en los van het systeem opereert. ~ Anoek
De oplossing is zeker niet door zzp-ers en freelancers terug de loondienst in te sturen. Dat zou haaks staan op mijn praktijk en de manier waarop ik werk. Ik zou niet weten bij wie ik dan in loondienst zou moeten gaan.
Het gaat meer om een positie die aansluit op deze tijd, waarin het zogenaamde ‘vloeibare kunstenaarschap’ waar de Raad voor Cultuur in haar advies over schrijft, steeds meer terrein wint. Ik hoop vurig dat dat jullie gaat lukken. Niet alleen voor mij, maar ook voor toekomstige generaties kunstenaars. Zodat als er over vijftig jaar hier een nieuwe hoorzitting plaatsvindt men terugkijkt en denkt: dat waren nog eens goede tijden.
Anoek Nuyens