Onderzoek: weinig zzp’ers bouwen pensioen op
Het afgelopen decennium is het aantal zelfstandigen zonder personeel verveelvoudigd. Op dit moment zijn er zo’n anderhalf miljoen zzp’ers en freelancers. Zzp’ers zijn in principe zelf verantwoordelijk voor hun pensioenopbouw. Bij gebrek aan eenvoudige alternatieven die passen bij het flexibele inkomen van zelfstandigen, spaart men op verschillende manieren voor het pensioen. Uit onderzoek blijkt dat dit varieert van beleggen, verzekeren, lijfrente, banksparen, investeren in huis en bedrijf tot simpelweg spaargeld op de bank.
Uit onderzoek in de culturele sector blijkt ook dat slechts een klein deel van de zzp’ers spaart voor later. Daarnaast staat nog een grote groep die vanwege coronamaatregelen al ruim een jaar zonder inkomen zit en de opgebouwde buffer inmiddels heeft opgemaakt aan vaste lasten.
Afhankelijkheid van AOW problematisch
De groep die niets opzij heeft staan baart ons grote zorgen. Degene die niets opbouwt komt in de problemen wanneer de leeftijd het niet langer toelaat om volledig te blijven werken. Als dat wel lukt tot pensioengerechtigde leeftijd (rond de 70 jaar) dan wordt men daarna volledig afhankelijk van een AOW. En zoals wij weten is de AOW (het staatspensioen) ongeveer op het niveau van het bestaansminimum. Het is nauwelijks mogelijk om goed rond te komen van alleen een AOW. Dat kan eigenlijk alleen als men nauwelijks vaste lasten heeft of gebruik maakt van diverse toeslagen. Over de hoogte van het bestaansminimum, uitkeringen en het toeslagensysteem moeten we constateren dat ze niet toereikend zijn voor het gemiddelde Nederlandse huishouden. Dat is echter voorbehouden voor een ander artikel.
Pensioenakkoord: maak pensioenopbouw aantrekkelijk voor zzp’ers
Kunstenbond en andere sociale partners maken zich grote zorgen over het feit dat slechts een beperkt deel van de zzp’ers geld weg zet voor de oude dag. In het pensioenakkoord uit 2019 hebben sociale partners en de overheid dan ook afgesproken om initiatieven te ontplooien die het opbouwen van pensioen aantrekkelijk maakt voor zzp’ers. Voor dit soort nieuwe initiatieven is experimenteerwetgeving nodig. De huidige pensioenwetgeving zit in de weg van de gestelde doelen in het pensioenakkoord. De Kunstenbond doet daarom een dringend beroep op ministeries van OCW, SZW en Financiën: Laat ons experimenteren en daarvan leren!
Pilot pensioenproduct: Eenvoudig en samen met de opdrachtgever
De Kunstenbond heeft met andere vertegenwoordigers uit de cultuursector samen met Pensioenfonds Zorg en Welzijn (PFZW) een pensioenproduct ontwikkeld. Dit is in nauwe samenwerking met zzp’ers in de cultuursector gebeurd. Er is goed gekeken op welke eenvoudige wijze mensen bereid zouden zijn om geld apart te zetten. Essentieel onderdeel van het product is de deelname van opdrachtgevers aan de pensioenopbouw.
Het product, dat uiteraard volledig digitaal is, is eenvoudig van opzet en in gebruik. De eenvoud is tevens de kracht van het instrument. PFZW heeft berekend dat dit tot een adequaat pensioen kan leiden.
Zo werkt het:
- Deelnemende zzp’er heeft een speciale pensioenrekening. Werktitel daarvan is bufferrekening.
- Zzp’er stort 3% van het honorarium van elke opdracht op de bufferrekening.
- Opdrachtgever stort 3% over elke factuur van een zzp’er op dezelfde bufferrekening.
- Geld blijft gedurende het kalenderjaar beschikbaar voor onvoorziene kosten zzp’er.
- Aan het einde van het kalenderjaar wordt balans opgemaakt: inleg zzp en opdrachtgevers komt overeen.
Na een kalenderjaar wordt de bufferrekening omgezet in pensioenrecht. Dan is het geld niet meer beschikbaar voor andere doeleinden.
Inleg tijdelijk flexibel
Veel zzp’ers hebben fluctuerende inkomsten. Het door ons ontwikkelde pensioenproduct komt hieraan tegemoet door het creëren van een zogenaamde bufferrekening. Gedurende het jaar wordt de bufferrekening gevuld en pas tegen het einde van het jaar omgezet in pensioenrechten. Zolang het bedrag op de bufferrekening staat kan de zzp’er nog bij het door hemzelf ingelegde deel van het geld voor nooduitgaven gebruiken. De pensioeninleg wordt ook lager als de zzp’er niet in staat is voor het einde van het jaar dit bedrag aan te vullen. Tegen het einde van het jaar worden de bedragen die ingelegd zijn door de opdrachtgevers gespiegeld aan de inleg van de opdrachtnemer en omgezet in pensioenrechten. De bufferrekening begint het volgende jaar weer met 0.
Klaar voor pilots, maar we mogen niet beginnen
Het is tijd om de proef op de som te nemen door middel van pilots. Om dit product goed te kunnen testen is experimenteerwetgeving nodig. We moeten buiten de kaders kunnen denken om baanbrekende nieuwe systemen op te tuigen. Het probleem van de zzp’er die geen pensioen opbouwt is prangend, zeker in de culturele en creatieve sector. We kunnen het oplossen als we de ruimte krijgen. Naast ons pensioenproduct voor zzp’ers in de cultuursector liggen nog 5 experimenten uit andere sectoren op tafel, klaar voor de start. Lees daar hier iets meer over.
Na aanvankelijk veel positieve berichten hierover uit Den Haag zien we momenteel een aantal terugtrekkende bewegingen bij het Ministerie van SZW en het Ministerie van Financiën, verantwoordelijke voor dit dossier. Het lijkt erop dat de experimenteerruimte steeds verder wordt ingeperkt. Dat staat haaks op de afspraken in het pensioenakkoord.
Oproep aan ministers: Geef ruimte voor experiment!
Het probleem is helder, de zorgen worden breed gedeeld, we hebben een gezamenlijk doel voor ogen: de positie van zzp’ers verstevigen. Een veelbelovend product ligt op de plank. Zzp’ers en opdrachtgevers zijn enthousiast en bereidwillig, Een gerenommeerd pensioenfonds wil de uitvoering van deze pilot op zich nemen. Waarom kunnen wij nu niet doorpakken? Dit is echt noodzakelijk willen wij latere generaties niet opzadelen met een grote groep mensen die in hoge mate afhankelijk wordt van AOW en toeslagen.
De Kunstenbond doet een groot beroep op de Minister van Onderwijs en Cultuur, de Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en de Minister van Financiën: Geef de gevraagde extra ruimte om te experimenteren met deze pilots voor de ontwikkeling van passende pensioenproducten.
Samen werken we aan een product dat tegemoet komt aan de wensen van vele zzp’ers, de wensen van de overheid en wensen van toekomstige generaties. Iedereen moet straks een adequaat pensioen genieten.