De juridische strijd die componist Maarten Hartveldt samen met de Kunstenbond voerde tegen Buma/Stemra nadert zijn ontknoping. Twaalf jaar lang schalden de hoorns en trompetten van Hartveldts’ symfonische muziek door de speakers. Op alle pleinen en lanen in de Efteling was zijn sprookjesmuziek te horen. Buma/Stemra had er een vergoeding van 198 euro bruto per jaar voor over. Op 26 november vinden de pleidooien plaats in het hoger beroep.
Het is een principezaak over waardering van zijn werk. Hartveldt (66): “Mijn muziek onder prullenbakkenmuziek scharen is ronduit respectloos.” Hartveldt wil daarom een lans breken voor musici die hard moeten werken om het hoofd boven water te houden. Zijn strijd is een principiële en daarin wist hij zich gelukkig gesteund door de Kunstenbond.
Als je Maarten Hartveldt vraagt naar zijn mooiste compositie van de laatste tijd, heeft hij het antwoord snel gevonden. Een paar weken geleden is de 66-jarige componist voor het eerst grootvader geworden. Trots laat hij het liedje horen dat hij speciaal voor het meisje componeerde over de grote reis die ze gaat maken. Een persoonlijker cadeau had hij zijn kleindochter niet kunnen geven.
Emoties vangen in noten. Is dat wat componeren is?
“Muziek is voor mij het communiceren van emoties. Ik begin altijd bij het beeld dat ik wil oproepen. Welk verhaal ik wil vertellen? Dat beeld ga ik verklanken. Mijn kleindochter, dat gupje, gaat op reis, gaat groeien, gaat veel meemaken. Ik neem haar bij de hand en laat haar los tot ze het zelf kan. Ik denk aan een moeder die haar baby wiegt. Aan ronde bewegingen, een driekwarts maat met lieve klanken van een piano, bas en mondharmonica en een zachtaardige zangstem die ook laag kan zingen zodat het bijna neuriën wordt. Mijn boodschap: trek die wijde wereld maar in.”
U noemt zichzelf behalve componist en producer ook belevingsregisseur.
“De afgelopen jaren is het componeren steeds meer veranderd in het bedenken van cultuurbeleving. Zo mocht ik de afscheidsceremonie samenstellen van voormalig minister-president Wim Kok. Door de juiste combinatie van muziek, dans, woord en omgeving wilde ik een beeld neerzetten van een gerespecteerd staatsman die oog had voor de gewone man. Ook pakte ik het openbaar vervoer in Rotterdam aan. Dankzij subtiel gebruik van klank, geur en licht kun je de stemming van mensen beïnvloeden. Reizigers horen in stations ’s morgens vroeg natuurgeluiden. In de loop van de dag klinken er allerlei muziekstijlen die, afhankelijk van de drukte en de omgeving, constant veranderen. Geen muzak, maar zorgvuldig geselecteerde muziek. Ook geur, licht en visuals worden daarin meegenomen. Uit onderzoek blijkt dat de klanttevredenheid enorm is gestegen. Mensen voelen zich aantoonbaar veiliger.”
Ga maar eens een dag Efteling beleven zonder muziek. Geen klap aan. ~ Maarten Hartveldt
Wat is het belang van muziek in de maatschappij?
“In de politiek werd cultuur een linkse hobby genoemd. Maar muziek verbindt juist mensen en kweekt wederzijds begrip. Is dat dan elitair? Mijn werk is dat ik mensen verbindt in een bepaalde omgeving. Of het nu in een concertzaal, tijdens een uitvaart, op een station of in de Efteling is. Dat maakt niet uit.”
Hoe bepalend is muziek voor ons welzijn?
“Muziek kan een omgeving complementeren of verrijken. Dat is onbewuste gedragsbeïnvloeding. Muziek is een enorm onderschatte component, maar is cruciaal voor de juiste beleving. Zo ook de muziek die ik voor de Efteling maakte en die van 2005 tot 2017 te horen was. Die beleving begint al op de parkeerplaats. Na een lange rit met jengelende kinderen op de achterbank, stap je de auto uit en ben je dankzij de muziek meteen in een sprookjesachtige wereld. Je voelt je als een vorst ontvangen. Jij mag één dag de koning(in) zijn. Zonder muziek stort die hele beleving in.”
U bent in een jarenlang gevecht verwikkeld met Buma/Stemra over de inschaling en het bijbehorend tarief van uw muziek voor de Efteling. In 2017 stelde de rechter dat Buma/Stemra deugdelijk had gehandeld. U ging tegen die uitspraak in hoger beroep en op 26 november is de zitting waarin u uw pleidooi zult houden. Wat wilt u bereiken?
“Ik wil een lans breken voor de creatieve sector die het heel zwaar heeft in Nederland. Je moet verdomd hard werken om het hoofd boven water te houden. Het is in de muzieksector armoe troef. Dat moet verbeteren. Die regelgeving moet anders. Ik wil niet zuur klinken, want dat ben ik niet. Maar ik wil dat mensen die nu hun carrière starten waardering krijgen, ook in financieel opzicht. Mijn muziek wordt op emotioneel vlak wel gewaardeerd. Heel veel mensen kennen mijn muziek en vinden het geweldig. Maar financieel en economisch zie ik dat niet terug. Ik moet achter mijn rechten aan om überhaupt iets te krijgen.”
U voelt onvoldoende waardering.
“Vind je 198 euro bruto per jaar een redelijke vergoeding voor muziek die ik speciaal voor de Efteling componeerde? Het is betoverende muziek die twaalf jaar lang te horen was. Er is jurisprudentie van het Europese Hof die zegt dat de vergoeding voor muziek in relatie moet staan tot het belang van het economisch verkeer. Blijkbaar heeft Buma/Stemra nog nooit van de Fair Practice Code gehoord.”
Buma/Stemra zegt dat het gewoon achtergrondmuziek is.
“Buma/Stemra stelt dat mijn muziek alleen maar dient om de stilte te verdrijven, terwijl de muziekgebruiker zelf stelt dat de muziek een cruciaal onderdeel is van de sprookjesbeleving. Als mijn muziek alleen op de wc gedraaid wordt, snap ik dat ik daar niets voor krijg. Maar zo is het niet. Ik heb deze muziek speciaal voor het park gecomponeerd en opgenomen met een groot orkest, koor en solisten. Mijn muziek vormt een belangrijk onderdeel van het product, namelijk een sprookjesbeleving in een themapark. Dan hoor je daar naar verhouding voor betaald te worden.
Daarnaast beweert Buma/Stemra glashard dat mijn muziek sinds 2009 niet meer klonk en is er onenigheid over de vierkante meters waar mijn muziek was te horen. Volgens Buma/Stemra alleen op de 420 vierkante meter van de parkeerplaats, maar de tien composities waren de godganse dag in het gehele park te horen. Ter illustratie: mijn muziek klonk anderhalf keer zo vaak als alle muziek samen die je op de radio hoort. Hoezo komt Buma/Stemra op voor mijn belangen?!”
Betaald krijgen is waardering krijgen?
“Componeren van muziek kan niet iedereen. Dat is een professioneel vak. Waarom krijgen directieleden van auteursrechtenorganisaties wel tonnen per jaar, terwijl ze in feite alleen maar administratie doen? En waarom krijgt de bedenker van prachtige muziek een grijpstuiver? Dat zit helemaal fout.”
Kunt u in een paar zinnen aangeven waar de meeste pijn zit?
“Buma/Stemra is de auteursrechtenorganisatie die aan mijn kant behoort te staan. Dat ik juist met hen in de clinch lig, is wrang. Zij zouden namens mij auteursrechten moet innen en moeten handhaven. En wat doen ze? Ze stoppen mijn Eftelingmuziek in dezelfde categorie als liftmuziek waar iedereen een hekel aan heeft. Prullenbakkenmuziek. Dat is volslagen respectloos!”
Had u niet eerder door dat u onderbetaald werd?
“Ja, maar ja… Je loopt bij Buma/Stemra tegen een muur van onwil en bureaucratie aan. Jaar in jaar uit… In 2014 sprak ik met Guus Meeuwis over volle PSV-stadions en de auteursrechten die hij afdroeg en later terug ontving. Hij vond het heel vreemd dat ik drie keer niets kreeg, terwijl de Efteling alleen al jaarlijks ruim 4,5 miljoen betalende bezoekers heeft. Ik heb toen een jurist in de arm genomen en ben ook naar de Kunstenbond gestapt.”
U krijgt veel steun van componisten, juristen, de Kunstenbond. Wat is voor u de kern?
“Het gaat over respect en waardering voor mijn werk. Het is diep respectloos om in een blubbercategorie geplaatst te worden. Het belang van muziek wordt totaal niet gewaardeerd. Het is een principezaak geworden. Er wordt in themaparken heel erg veel geld verdiend. Mensen die een belangrijke bijdrage leveren aan dat succes mogen daar in meedelen. Nu word je als componist rechteloos gemaakt, nota bene door je eigen belangenbehartiger! Ronduit schandalig. Ga maar eens een dag Efteling beleven zonder muziek. Geen klap aan.”
Wat doet die strijd met u als componist?
“Ik word er niet zuur van en leef niet in rancune. Ik doe en deed heel veel mensen groot plezier met mijn muziek. Ik ben me alleen wel gaan realiseren dat er heel veel onrecht is. Natuurlijk vraag ik me wel eens af waar ik mee bezig ben. Het kost veel tijd en energie en je moet scherp blijven. Ik doe het niet alleen voor mezelf, maar voor de hele sector. Dit onrecht van onderbetaling moet een keer eindigen.”
Als u van uw jarenlange gevecht een muziekstuk moet maken, hoe zou die klinken?
“Nou, niets met tromgeroffel en dreigende klanken. Daar bereik je niemand mee. Het beeld dat ik wil oproepen moet van ultieme schoonheid zijn. Het mag in dit geval ook iets heroïsch hebben. Omdat muziek iets moois is en omdat de waardering voor muziek hopelijk overwint.”
Tekst Merijn van Grieken (Van Grieken Tekst)
Foto Efteling Wikipedia, Stefan Scheer