Auteursrecht: jouw werk, jouw recht

Iedereen die werk maakt dat ook maar enigszins creatief is, heeft te maken met het auteursrecht. Wat dit is staat in artikel 1 van de Auteurswet: het auteursrecht is het exclusieve recht van de maker van een werk, of van diens rechtverkrijgenden, om dat werk openbaar te maken en te verveelvoudigen. 

Met andere woorden: het is aan de auteursrechthebbende om te bepalen wat er met diens werk gebeurt. Als maker bepaal je waar, wanneer, hoe lang en waarvoor je werk mag worden gebruikt. 

Wil iemand anders je werk gebruiken, dan heeft deze daar je toestemming voor nodig. Hieraan kun je voorwaarden stellen, zoals een vergoeding en afspraken over de wijze van gebruik, de plek en de duur. 

Auteursrecht ontstaat vanzelf zodra je een creatief werk maakt. Je hoeft hier niets voor aan te vragen of te registreren – dat kan zelfs niet. Zolang je werk voldoet aan de voorwaarden voor auteursrecht (zie ‘Waarop heb je auteursrecht?’), ben je beschermd. Dit geldt ook als je werk nog niet af is of niet naar je zin. 

Om onder het auteursrecht te vallen, moet sprake zijn van een ‘werk’ zoals bedoeld in de Auteurswet. Het gaat hierbij om creatieve werken die door iemand zelf zijn bedacht en waarin de creativiteit van de maker te zien is. Denk aan choreografieën, scripts, muziek, films, literatuur, gebruiksvoorwerpen, fotografie, animaties, schilderijen, software, grafische ontwerpen, maar ook aan lichtplannen en decors. Of iets privé of voor je werk is gemaakt, maakt hierbij geen verschil. 

Van belang is verder dat het resultaat op zo’n manier is vastgelegd dat je het kunt zien of horen. Een idee alleen, zonder dat het echt is uitgewerkt, wordt dus niet door het auteursrecht beschermd. 

Het uitgangspunt is dat de maker van een werk het auteursrecht heeft.  

Een belangrijke uitzondering hierop is wanneer een werk in dienstverband is gemaakt. In dat geval ligt het auteursrecht meestal bij de werkgever, tenzij er andere afspraken zijn gemaakt. In sommige gevallen kan het auteursrecht ook bij de opdrachtgever liggen. 

De maker is niet altijd de rechthebbende. Het auteursrecht kan worden overgedragen aan iemand anders, bijvoorbeeld met een overeenkomst of bij overlijden aan erfgenamen. Soms is een werk samen gemaakt. In dat geval kunnen meerdere personen gezamenlijk het auteursrecht hebben op één werk. 

Tip: het uitgangspunt is dat degene die als maker op een werk wordt vermeld ook de daadwerkelijke maker is, tenzij het tegendeel wordt bewezen. Dus: als het maar even kan, zet je naam op het werk! Dit vergroot je beschermingsomvang. Zie ook (zie ook: “Wat is een goede manier om mijn naam op mijn werk te zetten”).

De vermelding van je naam op je werk vergroot je beschermingsomvang. Zorg er daarbij voor dat je duidelijk maakt wie het werk heeft gemaakt en wanneer.
Bijvoorbeeld: Auteursrecht: [naam], [evt bedrijfsnaam], [datum]. 

Je kunt dit persoonlijker maken door de term “Auteursrecht” te vervangen door je functie of wat je hebt gemaakt. Bijvoorbeeld “Componist”, “Beeld” of “Ontwerp”. Gebruik niet de termen “Idee” of “Concept”. Deze zijn meestal niet beschermd.

Door je naam op je werk te zetten, is voor anderen bovendien duidelijk bij wie ze moeten zijn om toestemming te vragen voor gebruik.

De auteursrechthebbende heeft het recht om je werk openbaar te maken en te verveelvoudigen. Deze zogeheten exploitatierechten geven je de mogelijkheid om geld te verdienen met je werk.  

Openbaar maken betekent dat het werk beschikbaar wordt gesteld aan het publiek, bijvoorbeeld met een boek, film, tentoonstelling of optreden. Verveelvoudigen houdt in dat er kopieën worden gemaakt. Hieronder valt ook het verfilmen, vertalen en bewerken van bestaand werk.

Anderen mogen dit niet doen zonder toestemming van de auteursrechthebbende. Vaak wordt die toestemming gegeven in ruil voor een vergoeding. Dit kan direct bij werk in opdracht, via een uitgever of producent bij exploitatie of achteraf door een organisatie zoals Buma Stemra.

Hiernaast heb je als maker persoonlijkheidsrechten. Deze rechten zijn bedoeld voor de bescherming van je reputatie als maker en de oorspronkelijke kwaliteit van je werk. Zo heb je in principe het recht op naamsvermelding bij je werk, het recht om bezwaar te maken tegen publicatie onder een andere naam en het recht om op te komen tegen de verandering of verminking van je werk. Allemaal zaken die belangrijk zijn voor jouw naam als maker en de integriteit van je werk.

Het auteursrecht op een werk duurt tot 70 jaar na de dood van de maker. Als de maker een rechtspersoon is, geldt de termijn van 70 jaar na eerste openbaarmaking van het werk.

Auteursrecht wordt dus vaak geërfd. Is hierover niets geregeld, dan komen de auteursrechten automatisch bij de erfgenamen terecht.

Het Nederlandse auteursrecht is in de eerste plaats van toepassing binnen Nederland. Dankzij internationale verdragen wordt jouw auteursrecht vaak ook in het buitenland erkend. Zo zijn er verdragen zoals het Berner Verdrag, de TRIPS-overeenkomst en het WIPO-verdrag, waarin landen hebben afgesproken elkaars auteursrechten te respecteren. Ook binnen de Europese Unie gelden gezamenlijke regels.

Dat betekent dat je werk – als het in Nederland auteursrechtelijk is beschermd – meestal ook automatisch wordt beschermd in veel andere landen, zonder dat je daar iets voor hoeft te regelen.

TIP: Ook belangrijk om te weten: de regels voor auteursrecht gelden net zo goed online als offline. Of je werk nu op papier staat of via internet wordt gedeeld, de bescherming is hetzelfde.